Tek Kişilik Hücre

Şarkılarını Söylemeye Devam Et!*

“İşte benim hücrem:

Alanı sekiz ayak kare. Dış koridordan bir basamak yüksekteki bir döşeme taşının üstüne diklemesine

yerleştirilmiş dört taş duvar.

Girişte, kapının sağında, bir yataklık çıkıntı var. Üzerine de bir kucak saman atılmış; herhalde yaz

kış bez pantolon ve çadır bezinden bir ceket giyen mahkûmun bu çıkıntının üzerinde yatıp

dinlendiğini, uyuduğunu sanıyorlar…”**

15 Temmuz ve sonrasında gücü tamamen ele geçirmek isteyen iktidar ve ortakları,

hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığını hiçe sayarak OHAL ilan etti. OHAL sürecinde

Türkiye’de yaşanan hak ihlalleri ve hukuksuzluklar, birçok yönüyle 12 Eylül 1980 askeri

darbesinde yaşananlarla benzeşmektedir. 12 Eylül sürecinde olduğu gibi bugün de benzer

yasaklar, tutuklamalar, işkenceler, ayrımcı uygulamalar, uzun süre hücrede tutmalar

devam etmektedir.

12 Eylül askeri cunta rejiminin işkence sorgu hücreleri uygulamasının, hukukun askıya

alındığı OHAL rejimindeki karşılığı özel güvenlikli F tipi hücrelerdir. Hücre cezası, genellikle

‘politik’ sebeplerle cezaevine konulan kişiler hakkında keyfi olarak ve haksız bir şekilde

uygulanıyor. Bu hücreler, rejimin düşman olarak gördüğü kişilerin unutulmaya terk edildiği

bir yer oldu/oluyor. Başta 17-25 Aralık 2013 yolsuzluk operasyonlarında görev alan polisler

olmak üzere hakim, savcı, akademisyen, öğretmen, avukat ve çeşitli mesleklerden birçok

insan bu hücrelerde yıllardır haksız cezanın cezasını çekiyor. Ayrıca Kürt siyasi hareketinden birçok aydın, siyasetçi de tek kişilik ya da iki kişilik hücrelerde tutuluyor.

Yıllardır hücrede tutulan bu insanlar hakkında, hücreye koyma bir yana, yasa gereği

tutuklamayı dahi gerektirecek hiçbir eylem isnat edilemiyor.

Hücreye koyma cezası, kişinin diğer insanlarla iletişim kurma ihtiyaç ve özgürlüğünden

mahrum bırakan ağır bir ceza yöntemidir. AKP rejiminin hukuk tanımayan unsurları bu

ceza yöntemini, bugün Türkiye’deki pek çok cezaevinde keyfi olarak uyguluyor. Yıllar

içinde on binlerce kişinin hücre cezasına çarptırıldığı biliniyor. Tek kişilik hücre uygulaması,

yaşayan bir insana uygulanabilecek en büyük insanlık dışı uygulamalardan biri olmasına

ve Anayasa’nın 17.maddesinin; ‘kimseye işkence ve eziyet yapılamaz, kimse insan

haysiyeti ile bağdaşmayan bir cezaya ve muameleye tabi tutulamaz’ açık hükmüne

rağmen cezaevi idaresi tarafından alınan basit bir kararla birçok tutuklu ve hükümlü

hakkında uygulanmaktadır.

Hücre hapsi, bu küçücük dünyanın içinde tek başına kalmayı gerektiren bir ceza

yöntemidir. İnsanın doğasında olan özgürlük, burada sadece kısıtlı bir alanın içinde

yaşamakla sınırlanmıştır.

Hücreye koyma cezasının hükümlü hakkında uygulanmasının insan haklarıyla

bağdaşmadığı ve bu uygulamanın hükümlünün ruhsal ve bedensel olarak zarar görmesine

yol açtığı ve işkencenin bir çeşidi olduğu, hükümlünün hücre cezası gereği, tek kişilik

odada dış dünya teması olmaksızın kalmasının hükümlü üzerinde fiziksel ve ruhsal

sıkıntılara yol açtığı konunun uzmanları tarafından sıkça belirtilmekte, ruhsal etkileri

arasında kaygı, depresyon, umudunu yitirme, ışığa aşırı duyarlılık, paranoyaklık, intihar

eğilimi bulunduğu, fiziksel etkileri arasında ise baş dönmesi, görmede sorunlar, halsiz

hissetme, şiddetli baş ağrıları bulunduğu konusunda ise uyarılarda bulunulmaktadır.

İnsan Onuru

Kanundaki tanımına göre hücre cezası, “hükümlünün açık havaya çıkma hakkı saklı

kalmak üzere, geceli ve gündüzlü bir hücrede tek başına tutulması ve her türlü temastan

yoksun bırakılması(CGTİHK 44/1)” olarak tanımlanmıştır.

Hücrenin özellik ve standartları ise İnfaz Tüzüğü 150/3 maddesinde düzenlenmiştir. Bu

maddeye göre “hücre, yaşamsal gereksinmeleri karşılayacak şekilde ve özellikle, bel

hizasında 100×75 cm ebadında penceresi olan ve en az odanın genişliğinde

havalandırması bulunan dokuz veya on metrekare büyüklüğünde, duş ve tuvaleti olacak

şekilde düzenlenir.”

Hücrenin ve hücre cezasının kanun ve tüzükteki tanımı bu şekilde. Peki hücreye koyma

cezasının, haksız olarak cezalandırılan kişiye bakan yönü ne? İnsanın onuruna ağır bir

saldırı. Haksız olarak bir tutuklu veya hükümlüyü hücreye koymakla ona karşı insan

onuruyla bağdaşmayan, onur kırıcı ve aşağılayıcı infaz şekli uygulanmış olur. Hükümlünün

disiplin cezası bulunmamasına, kendi isteği olmamasına karşın cezaevi idaresi tarafından

tek kişilik hücrelerde barındırılması insan onuruna aykırı bir barınmayı ortaya

çıkarmaktadır. İnsanın sırf insan olması sebebiyle değerli ve saygıya layık bir varlık olması

şeklinde tanımlanan insan onuru kavramı aynı zamanda anayasal bır kavramdır. Bu

kavram Anayasa’nın başlangıç kısmında ‘…hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme

ve maddi ve manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip

olduğu…’ şeklinde vurgulanmıştır. İnsan onuru kavramına, Birleşmiş Milletler İkiz

Sözleşmeleri olarak anılan sözleşmelerden Sivil ve Politik Haklar Sözleşmesi’nde, ‘bizzat

özgürlüğünden mahrum olan bireyleri de gözetecek biçimde’ şeklinde söz edilmiştir.

Düşman olarak görülen kişilerin haksız bir şekilde gözlatına alınıp tutukladıktan sonra yine

haksız olarak hücreye konulması eylemi insanların kişilik haklarına ağır bir saldırıdır

Devlet eliyle korunması gereken kişilik hakları bizzat devlet tarafından ihlal ediliyor. İnsan

onurunun devlet tarafından korunması gerektiği bizzat anayasa ile uluslararası hukuksal

metinlerde yüklenmiş olmasına rağmen insan onuru hukuksuz ve keyfi uygulamalarla

zedeleniyor.

OHAL sürecinde uygulamaya konulan KHKlar, bir kesime yönelik toptan hiçe sayma, yok

etme politikası gütmektedir. KHKlar bu yönüyle Hitler Dönemi Nazi Almanya’sında halkın

bir kesimine uygulanan soykırıma benzemektedir. Nazi Almanya’sında yapılan insan

hakları ihlalleri, yetkilerin tek adamda toplanmaması konusunda halka büyük bir ders

olmuştur:

‘İnsan hakları konusunda, yaşanan kötü olaylardan ders çıkarıldığı anlaşılan Alman
Anayasası 1. maddesini insan onuru kavramına ayırmıştır. İnsanlığın üstüne bir kabus gibi
çöken ve insanı basit bir araç haline getiren Nazi düzenini yaşayan insanların, bu korkunç
düzenden kurtulur kurtulmaz yaptıkları anayasa ile böyle bir tepki göstermeleri, Hitler
döneminin tüyler ürpertici tecrübelerini yaşamak zorunda kalmamış olan öteki şanslı
insanlar için sürekli hatırda tutulması gereken çok önemli bir mesajdır.'(Öztürk, B. Ve
Erdem, Mustafa Ruhan. Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku.)

Alman Anayasasının 1. maddesinde, “insan onur ve haysiyeti dokunulmazdır, tüm devlet

erki ona saygı göstermek ve onu korumakla yükümlüdür, Alman milleti bu nedenle

dokunulmaz ve devredilmez insan haklarını, yeryüzünde her insan topluluğunun, barışın

ve adaletin temeli olarak kabul eder” denmektedir.

Günde Bir Saat

Hücrede kalan kişi, zamanla yalnızlığın ağırlığını hisseder. İnsanın doğasında olan sosyal

ihtiyaçlar, burada tamamen ihmal edilir. Cezalandırılan kişinin hiçbir ses, hiçbir insan

teması yoktur. Hücrede sadece karanlık ve sessizlik hüküm sürer.

Hücre cezasının birçok olumsuz yönü vardır; hücrenin fiziki olarak darlığı, havasızlığı,

nemi, güneş görmemesi, aile, akraba ve arkadaşlarla ilişkisinin kesilmesi, cezaevinde

bulunan diğer mahkumlarla iletişimin tamamen kesilmesi, havalandırmanın günde bir saat

ile sınırlandırılması…

“Her gün bir saat, 14.00-15.00 arası…

Mahpusta havalandırmaya çıkma saati

Gökyüzünü, özgürlüğü avuçlama süresi

Bir başına 12 adımlık voltaya çıkma süresi

Yeni bilgilerle yaşamın akışına katılma süresi

Bir kuşla, börtü böcekle tanışma süresi

Yaşamın kokusunu alma süresi

Temiz havayla beslenme süresi

Deli rüzgârla, güneşle oynama süresi

Yaşam filmini çekme süresi

Hayatta kalma, dostun elini sıkma süresi

Kendinden başka insan görme süresi

Karşılıklı gülme ve üzülme süresi

Hücre dışında başka şeyler görme süresi

Yaşadığını anlamayı sağlayan süre

Bütün bunları aynı anda yapacağın süre

23 saatin bunların tersini anlattığı süre

Görülüyor, duyuluyor, anlıyor musun?”

Hücrede yıllarını geçirmiş bir mahkumun kaleme aldığı bu şiir, hücrede şartların ne kadar

ağır olduğunu bir nebze de olsun bizlere hissettiriyor.

Sosyal İzolasyon

Tek kişilik hücre hapsinin belki de en acımasız yanı, kişinin hayatının bir döneminde,

insanlık dışı bir şekilde izole edilmesidir. İnsanın en temel ihtiyaçları bile kısıtlanırken,

umutsuzluk ve depresyonun pençesinde kalabilir.

Özgürlüğü elinden alınmış hükümlüyü hücreye koymakla onu yalnızlığa mahkum etmiş ve

o şahıs haksız bir şekilde sosyal izolasyona tabi tutulmuş olur. Nitekim tutuklu veya

hükümlünün, ziyaretçi görüşleri, telefon görüşleri, basın-yayın ve televizyon kanallarına

erişimleri engellenerek dış dünyayla bağları ortadan kaldırılmaya çalışılıyor.

Hükümlünün isteği dışında ve koşulları bulunmamasına karşın tek kişilik odalarda

barındırılmaları hükümlü veya tutuklu bakımından bir süresiz hücre disiplin cezası haline

gelmektedir.

Hükümlünün isteği dışında ve koşulları bulunmamasına karşın tek kişilik odalarda

barındırılmaları hükümlü veya tutuklu bakımından bir süresiz hücre disiplin cezası haline

gelmektedir.

AİHM’ne göre hücreye koyma cezası, yalnızca kısmi tecride yol açan davalarda bile, bir

mahpusa süresiz olarak uygulanamaz ve sadece gerekli usule ilişkin güvencelerle istisnai

olarak karar verildikten ve tüm tedbirler alındıktan sonra haklı ve somut gerekçelere

dayanmalıdır.(AİHM A.T./Estonya Kararı )

Öldür ya da Delirt

Cezaevlerinde, infaz yasasına aykırı bir şekilde tek kişilik hücrelerde tutulan çok sayıda

tutuklu ve hükümlü bulunmaktadır. Hücreye koyma, kanunda sayılan nedenlerle sınırlıdır.

Yasaya göre;

– Disiplin cezası

– Hükümlü veya tutuklunun kendi isteği,

– Hükümlü veya tutuklunun tehlikelilik hali veya tehlike altında olması,

– Suçun önlenmesi,

– Kanuni zorunluluk dışında tutuklu veya hükümlü tek kişilik hücrelerde

tutulmamalıdır.

Bu nedenlerden biri veya birkaçı olmadan keyfi olarak hücreye mahkum etmenin amacı

her ne kadar ‘ıslah ve topluma kazandırma’ gibi görünse de asıl amaç tutuklu/hükümlünün

ölmesi ya da akli dengesini kaybetmesini sağlamaktır. Gerek tek kişilik hücrelerin oluşturduğu tecrit ve gerekse bu hücrelerdeki fiziki koşulların yetersizliği hükümlü ve

tutuklunun cezaevinde sivil ölüme terki sonucunu doğurmaktadır.

Uruguay eski devlet başkanı Jose Mujica ve arkadaşlarının hücre hayatlarını ele alan 12

Yıllık Gece filminin konusu şu şekildedir:

“Yıl 1973… Uruguay askeri dikta ile yönetilmektedir. Bir sonbahar akşamı gizli bir askeri

operasyonla alınan üç siyasi mahkum için 12 yıl sürecek hücre hapsi başlar. Emir kesindir:

‘Onları öldüremeyeceksek delirtelim.’”

Hücrenin sessizliği, küçük ve dar olması, cezanın uzun süreli uygulanması insanın kendi

düşüncelerine boğulmasına neden olabilir. Dünya dışında yaşanan her şeyden kopuk, tek

kişilik hücrede zaman kavramı bile anlamsız hale gelebilir. Bugün Türkiye’de cezaevlerinde

yer alan hücrelerde haksız olarak tutulan sayısı belirsiz tutuklu ya da hükümlüye yapılması

hedeflenen tam da bu; ‘öldür ya da delirt’

Hücre hapsine mahkum edilen kişilerden kimi yaşamını yitirdi, kimi psikoljik ve ruhsal

sıkıntılar yaşadı, çoğu da akıl sağlığını ve umudunu koruyarak hücreden çıkmaya

çalıştı/çalışıyor. İşte hücre zulmüne maruz bırakılanlardan sadece birkaçı:

-KHK’lı öğretmen Muzaffer Özcengiz, sağlığının elverişsiz olması nedeniyle cezaevi

idaresinden çoklu koğuş talebi reddedildi ve Çorum Cezaevi’nde kaldığı tek kişilik hücrede

yaşamını yitirdiği, talebi:“Yaşam şartlarım her geçen gün iyice kötüleşmekte ve ben kötüye

doğru gitmekteyim. Yaşam hakkımın elimden alınmamasını, iyileştirilmesi için çoklu

koğuşa alınmamı insaniyet namına talep ediyorum.”

-15 Temmuz 2016 tarihinden iki gün sonra gözaltına alınan HSYK eski üyesi hakim

Teoman Gökçe, 16 ay tek kişilik hücrede kaldı. Kalbinde bir sorun olduğu fark edilmişti

ancak tedavisi ihmal edildi ve kaldığı hücrede öldü.

-KHK’lı eski polis memuru Mustafa Kabakçıoğlu’nun Gümüşhane Cezaevi’nde tek kişilik bir

hücrede plastik sandalye üzerinde hayatını kaybetti.

-Hakimlik mesleğini icra ederken gözaltına alınan Ayşe Neşe Gül, gerekçesiz isnatlarla 80

aydır tutuklu ve 80 aydır hücrede…

-15 Temmuz öncesinde tutuklanan ve sözde yargılamalar sonrası 10 yıl hapis cezasına

çarptırılan Avukat Turan Canpolat, yatarını tamamlamasına rağmen tahliye edilmiyor. 7

yıldır tutuklu ve 3 yıldır hücrede kalan Turan Canpolat’a gözlem kurulunun ‘iyi halli’

raporuna rağmen denetimli serbestlik hakkı verilmiyor.

-Gazeteci Mehmet Baransu, tamamen gazetecilik faaliyetlerinden dolayı 7 yıldır hukuksuz

bir şekilde hücrede tutuluyor…

-Masum insanlara yapılan zulmü görmezden gelmeyip sesini yükselten Alparslan Kuytul

Hoca, bunun bedelini, 9 Mayıs 2022 tarihinden beri yani 1 yıldır bir hücrede tek başına

kalarak ödüyor.

-Hakim Nevim Erdem 5 yıl tek kişilik hücrede kaldı. Hücredeyken oğluna yazdığı mektupta,

hepimiz için büyük bir ümit kaynağı olacak ifadelere yer vermişti:

“Sen değil miydin, küçükken uyku saatinde yatağa girdiğinde önce şarkı söylememi isteyip,

bir süre söyledikten sonra ise “Anne yeter, uyuyacağım” diyen! Peki sen böyle dediğinde ben susar mıydım? Tabii ki hayır, mırıldanarak da olsa şarkılarımı söylemeye devam

ederdim, uyuyuncaya kadar sana dinletirdim. Şimdi de öyle. Beni bir hücreye koydular

diye, susar mı sandın? Ne yapar ne eder o sesi sana ulaştırırım…”

*Hakim Nevin Erdem’in cezaevinde kaldığı hücreden oğluna yazdığı mektuptan, **Victor

Hugo’nun Bir İdam Mahkumunun Son Günü isimli romanından.